Áp thấp nhiệt đới là gì? Ảnh hưởng đến Việt Nam mùa mưa bão

Áp thấp nhiệt đới là gì đang là thắc mắc của nhiều người, đặc biệt trong bối cảnh mưa bão ngày càng diễn biến phức tạp tại Việt Nam. Bài viết dưới đây của DAT Group sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất và nguyên nhân hình thành, từ đó chủ động hơn trong việc theo dõi, ứng phó và bảo vệ an toàn cho gia đình cũng như hoạt động sản xuất.

1. Áp thấp nhiệt đới là gì?

Áp thấp nhiệt đới là gì? Đây là một hệ thống thời tiết ở vùng biển nhiệt đới, nơi có vòng xoáy, gió yếu đến vừa và mây dày, tạo mưa lớn nhưng chưa đủ mạnh để được gọi là bão nhiệt đới. 

Đặc điểm của áp thấp nhiệt đới là có vùng áp thấp với tâm áp suất giảm so với xung quanh, gió xoáy, nhưng cường độ gió và cấu trúc mắt bão chưa phát triển mạnh. Khi áp thấp nhiệt đới di chuyển vào vùng có điều kiện thuận lợi (nhiệt độ mặt biển ấm, độ ẩm cao, gió cắt tầng thấp thấp), nó có thể mạnh lên, trở thành bão nhiệt đới hoặc mạnh hơn.

2. Nguyên nhân và điều kiện hình thành áp thấp nhiệt đới

Khi tìm hiểu nguyên nhân và điều kiện hình thành áp thấp nhiệt đới là gì, có thể thấy rằng hệ thống khí tượng này chỉ xuất hiện khi hội tụ đồng thời nhiều yếu tố tự nhiên phức tạp. Việc nắm rõ nguyên nhân giúp đánh giá mức độ rủi ro và dự báo chính xác hơn. Dưới đây là các điều kiện quan trọng nhất:

• Nhiệt độ mặt biển cao: Bề mặt đại dương phải đạt từ 26 – 27°C trở lên để cung cấp năng lượng nhiệt lớn cho quá trình bốc hơi. Lượng hơi nước dồi dào này là nguồn nhiên liệu giúp hình thành các đám mây dông sâu, vốn là nền móng của một hệ thống xoáy yếu ban đầu.
• Độ ẩm cao trong các tầng khí quyển: Độ ẩm lớn ở tầng thấp và tầng trung giúp các đám mây dông duy trì cấu trúc và phát triển theo chiều thẳng đứng. Khi xem xét điều kiện hình thành áp thấp nhiệt đới là gì, độ ẩm chính là yếu tố then chốt quyết định xoáy có thể tiếp tục mạnh lên hay không.
• Tồn tại một nhiễu động khí quyển ban đầu: Áp thấp nhiệt đới thường khởi nguồn từ các nhiễu động như sóng đông nhiệt đới, dải hội tụ nhiệt đới, rãnh áp thấp hoặc hoạt động gió mùa. Những nhiễu động này tạo ra khu vực xoáy yếu ban đầu, tiền đề cho sự hình thành áp thấp.
• Gió cắt đứng yếu: Gió cắt mạnh sẽ phá vỡ cấu trúc của mây dông và khiến hoàn lưu xoáy không thể tổ chức. Ngược lại, gió cắt yếu cho phép luồng khí ấm ẩm bốc lên đều đặn, giúp hệ thống tăng cường. Đây là yếu tố được xếp vào nhóm điều kiện không thể thiếu khi đánh giá áp thấp nhiệt đới là gì và chúng hình thành ra sao.
• Tác động của lực Coriolis: Lực Coriolis giúp các luồng gió bắt đầu xoáy và hình thành hoàn lưu kín. Do lực này gần như bằng 0 tại xích đạo, áp thấp nhiệt đới chỉ có thể hình thành ở khu vực cách xích đạo từ 5° vĩ độ trở lên.
• Sự hội tụ gió mạnh: Khu vực có gió hội tụ tại tầng thấp đẩy không khí ẩm dâng lên liên tục, tạo môi trường lý tưởng cho các cụm mây dông tổ chức và gia tăng cường độ. Đây là yếu tố thúc đẩy áp thấp phát triển nhanh trong giai đoạn đầu.
• Đặc điểm khí quyển vùng nhiệt đới: Những nơi có khí hậu nóng trên đại dương, đặc biệt là các biển nhiệt đới là môi trường lý tưởng. Đây là lý do áp thấp hầu như không xuất hiện ở vùng lạnh hay đất liền.
• Sự giảm khí áp và chuyển động thăng: Khi một vùng không khí nóng hơn xung quanh, khí áp giảm, tạo lực hút gió từ nơi có khí áp cao hơn. Dòng khí bị hút vào tâm áp thấp đồng thời bốc lên cao, tạo điều kiện hình thành xoáy.
• Ảnh hưởng của lực Coriolis đến hướng xoáy: Ở Bắc bán cầu, gió lệch phải, tạo xoáy nghịch, ngược lại ở Nam bán cầu, gió lệch trái, tạo xoáy thuận.

3. Sự khác nhau giữa bão nhiệt đới và áp thấp nhiệt đới

Bão nhiệt đới và áp thấp nhiệt đới đều hình thành trên đại dương nóng, nhưng chúng khác nhau rõ rệt về cường độ gió, cấu trúc hoàn lưu và mức độ nguy hiểm. Việc phân biệt hai khái niệm này đặc biệt quan trọng khi xem xét áp thấp nhiệt đới là gì và cách chúng có thể mạnh lên trong mùa mưa bão.

4. Áp thấp nhiệt đới ở các quốc gia khác Việt Nam

Ở nhiều quốc gia trên thế giới, việc theo dõi và dự báo áp thấp nhiệt đới là gì luôn được quan tâm đặc biệt vì hiện tượng này có thể nhanh chóng mạnh lên thành bão. Trước khi hình thành bão, nếu tốc độ gió dưới 63 km/h, hệ thống khí tượng của các nước đều phân loại là áp thấp nhiệt đới. Khi gió vượt trên 63 km/h, hiện tượng này được xếp vào nhóm bão và sẽ được đặt tên theo quy ước quốc tế.

Tại khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương, Cục Khí tượng Nhật Bản (JMA) ở Tokyo là đơn vị chịu trách nhiệm đặt tên bão. Từ năm 2000, tên bão được lấy từ danh sách 140 tên do 14 quốc gia và vùng lãnh thổ trong khu vực đóng góp. 

Tên bão không chỉ giúp việc theo dõi dễ dàng hơn mà còn hỗ trợ các quốc gia phối hợp ứng phó trong mùa mưa bão. Ở Philippines, Nhật Bản, Trung Quốc, các cơ quan khí tượng xây dựng hệ thống giám sát liên tục để nhận diện sớm các vùng áp thấp trên biển nhằm cảnh báo cho người dân.

Ở Hoa Kỳ, nhất là khu vực Đại Tây Dương và Vịnh Mexico, áp thấp nhiệt đới được cảnh báo liên tục do tần suất hình thành cao và khả năng đe dọa đất liền. Mặc dù mỗi quốc gia có cách tiếp cận khác nhau khi phân loại và đánh giá áp thấp nhiệt đới là gì, mục tiêu chung vẫn là tăng cường khả năng ứng phó, giảm thiểu thiệt hại và chủ động trước các hiện tượng khí tượng nguy hiểm.

5. Tác hại chính của áp thấp nhiệt đới

Áp thấp nhiệt đới gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng dù cường độ thường yếu hơn bão. Khi hiểu rõ áp thấp nhiệt đới là gì và cơ chế hoạt động của nó, có thể thấy hiện tượng này vẫn đủ sức tạo ra các đợt mưa lớn diện rộng, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và sản xuất.

• Mưa lớn kéo dài, gây ngập lụt: Áp thấp nhiệt đới thường mang theo lượng ẩm rất lớn, tạo ra các đợt mưa kéo dài từ 2 – 4 ngày. Lượng mưa lớn khiến hệ thống thoát nước quá tải, dẫn đến ngập sâu tại nhiều khu vực, đặc biệt là các đô thị và vùng trũng thấp.
• Sạt lở đất tại miền núi: Địa hình dốc kết hợp mưa lớn kéo dài làm đất đá bị bão hòa, dễ trượt xuống sườn núi. Đây là tác hại thường gặp tại các tỉnh miền núi phía Bắc và miền Trung, gây thiệt hại lớn về nhà cửa, cơ sở hạ tầng và an toàn con người.
• Gió mạnh gây hư hại tài sản và công trình: Dù không mạnh như bão, áp thấp nhiệt đới vẫn có thể tạo ra gió giật cấp 6 – 8, đủ để làm tốc mái, gãy đổ cây xanh, hư hại các công trình tạm và gây nguy hiểm cho người tham gia giao thông.
• Ảnh hưởng đến hoạt động hàng hải và ngư dân: Khu vực biển chịu tác động mạnh nhất khi sóng cao, gió giật, tầm nhìn giảm. Việc di chuyển của tàu thuyền bị hạn chế, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn rất lớn nếu không theo dõi sát dự báo thời tiết.
• Gián đoạn sản xuất nông nghiệp: Mưa kéo dài gây úng ngập, ngã đổ cây trồng, làm giảm năng suất hoặc mất trắng mùa vụ. Một số địa phương ven biển còn chịu thiệt hại ở vùng nuôi thủy sản do nước dâng và biến động độ mặn.

6. Áp thấp thường sẽ hình thành vào thời gian nào?

Ngoài việc tìm hiểu áp thấp nhiệt đới là gì, nhiều người cũng quan tâm thời điểm mà hiện tượng này xuất hiện nhiều nhất. Tại khu vực Biển Đông và ven bờ Việt Nam, áp thấp nhiệt đới thường hình thành chủ yếu vào mùa mưa bão, đặc biệt trong giai đoạn từ khoảng tháng 5 đến tháng 11 hằng năm. 

Đây là thời kỳ nhiệt độ mặt biển ấm, độ ẩm cao và không khí bất ổn, những điều kiện hoàn hảo cho sự khởi phát của xoáy thuận, bao gồm cả bão và áp thấp nhiệt đới theo phân loại khí tượng. Mặc dù tập trung nhiều vào mùa mưa, áp thấp nhiệt đới vẫn có thể xuất hiện ngoài giai đoạn này nếu khí quyển và đại dương đồng thời tạo ra môi trường thuận lợi. 

Các thay đổi bất thường như hiện tượng El Nino, La Nina, biến đổi khí hậu hay nhiễu động gió mùa đều có thể góp phần làm xuất hiện áp thấp trái mùa. Do đó, việc theo dõi bản tin khí tượng thường xuyên là rất quan trọng để kịp thời nhận biết các hình thái thời tiết nguy hiểm, kể cả khi không nằm trong mùa cao điểm.

7. Khi nào áp thấp nhiệt đới trở thành bão ?

Áp thấp nhiệt đới sẽ được nâng cấp thành bão khi tốc độ gió cực đại vùng gần tâm đạt từ 62 km/h (cấp 8) trở lên theo thang Beaufort. Đây là ngưỡng quan trọng được sử dụng để phân biệt bão và áp thấp nhiệt đới là gì trong các hệ thống theo dõi của cơ quan khí tượng.

Bên cạnh điều kiện về gió, vùng xoáy cần duy trì cấu trúc đối lưu mạnh, nhiệt độ mặt biển cao và quá trình hội tụ ẩm ổn định. Khi các yếu tố này kết hợp, áp thấp nhiệt đới sẽ tăng cường năng lượng, khiến tâm xoáy phát triển nhanh và chuyển sang trạng thái bão.

Sau khi hình thành, bão có thể tiếp tục mạnh lên hoặc suy yếu tùy thuộc môi trường xung quanh, đặc biệt là nhiệt độ nước biển, độ ẩm và ma sát khi tiến gần đất liền. Điều này lý giải vì sao cơ quan dự báo luôn theo sát diễn biến để đưa ra cảnh báo kịp thời.

Việc nắm rõ áp thấp nhiệt đới là gì và mức độ ảnh hưởng của hiện tượng này sẽ giúp mỗi gia đình có sự chủ động hơn trong việc phòng tránh rủi ro vào mùa mưa bão. Nếu cần thêm thông tin về các giải pháp chiếu sáng chất lượng cao, vui lòng liên hệ DAT Group tại https://datsolar.com/. để được hỗ trợ nhanh chóng và chính xác.

Nguồn tham khảo: 

1. National Weather Service. Tropical Depression.
2. National Oceanic and Atmospheric Administration. (2023). Tropical Depression Classification.
3. Seho. (2022). Áp thấp nhiệt đới là gì? Nguyên nhân hình thành và ảnh hưởng
4. Weatherplus. (2022). Áp thấp nhiệt đới là gì? Khác với bão như thế nào?