Bạn có biết, ánh sáng mặt trời – nguồn năng lượng sống của Trái Đất – lại tiềm ẩn một “kẻ thù vô hình” có thể gây hại nghiêm trọng cho làn da và sức khỏe của chúng ta? Đó chính là tia cực tím. 

Mặc dù không thể nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng tia cực tím lại là nguyên nhân chính gây ra các vấn đề từ lão hóa sớm đến ung thư da. Bài viết này, DAT Group sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất, tác hại và cả những lợi ích bất ngờ mà tia cực tím mang lại.

1. Tia cực tím là gì?

Để hiểu rõ hơn về các tác động của ánh nắng mặt trời đối với con người và môi trường, việc nắm bắt bản chất của tia cực tím (UV) là vô cùng quan trọng.

1.1. Định nghĩa và phổ điện từ

Tia cực tím (Ultraviolet – UV) là dạng bức xạ điện từ có bước sóng từ 100-400 nanometer, nằm giữa ánh sáng nhìn thấy và tia X trong phổ điện từ. Mặt trời là nguồn phát tia cực tím tự nhiên chính, chiếm khoảng 10% tổng năng lượng bức xạ mặt trời đến Trái Đất.

Bức xạ UV không thể nhìn thấy bằng mắt thường nhưng có năng lượng cao hơn ánh sáng khả kiến, do đó có khả năng gây ra các phản ứng hóa học và sinh học mạnh mẽ.

1.2. Phân loại các loại tia UV [1]

Dựa trên bước sóng và mức năng lượng, tia cực tím được phân thành ba loại chính, mỗi loại có đặc điểm và khả năng tác động khác nhau:

• UVA (380-315 nm): Chiếm từ 95% – 97% tia UV đến mặt đất với bước sóng dài nhất có khả năng xuyên qua tầng ozon và xâm nhập sâu vào lớp biểu bì da, làm nhăn da, lão hóa da, nhất là ở phụ nữ.
• UVB (315-280 nm): Chiếm 5% có bước sóng trung bình, nhưng có năng lượng cao vẫn đến được bề mặt Trái Đất, gây hiện tượng đỏ da, cháy nắng và tệ hơn nữa là ung thư da. 
• UVC (280-100 nm): Có bước sóng ngắn nhất, bị tầng ozon hấp thụ hoàn toàn và không thể đến được bề mặt Trái Đất. Do đó, nó không gây ảnh hưởng trực tiếp đến con người. 

2. Tác hại của tia UV

Bức xạ tia cực tím có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng đối với sức khỏe con người, từ lão hóa da cho đến ung thư.

2.1. Ảnh hưởng chung đến sức khỏe

Tác hại của tia UV đối với sức khỏe con người rất đa dạng và nghiêm trọng. Tia UV có khả năng gây tổn thương trực tiếp đến cấu trúc ADN tế bào, dẫn đến đột biến gen và rối loạn chức năng tế bào.

Phơi nhiễm tia cực tím quá mức làm tăng đáng kể nguy cơ ung thư da, đặc biệt là ung thư tế bào gốc, ung thư tế bào vảy và u melanoma – loại ung thư da nguy hiểm nhất.

2.2. Tác hại của tia UVA

Tia UVA là thủ phạm chính gây lão hóa da sớm do khả năng xâm nhập sâu đến lớp hạ bì. Tác hại của tia UV loại này bao gồm:

• Phá hủy collagen và elastin, làm da mất đàn hồi tự nhiên
• Hình thành nếp nhăn, vết chân chim và da chảy xệ
• Gây ra các đốm sạm, nám da và tàn nhang khó điều trị
• Ức chế hệ miễn dịch da, làm giảm khả năng chống lại các tác nhân gây hại

2.3. Tác hại của tia UVB

Tia UVB tập trung tấn công lớp thượng bì, gây ra những tổn thương cấp tính và mạn tính:

• Gây cháy nắng với các triệu chứng đỏ, sưng, đau và nóng rát
• Hình thành phồng rộp ở mức độ nghiêm trọng
• Tăng nguy cơ ung thư da do tổn thương ADN tế bào keratinocyte
• Gây viêm da mãn tính và tăng tốc quá trình lão hóa da

2.4. Tác hại của tia UVC

Mặc dù tia cực tím UVC bị tầng ozone hấp thụ hoàn toàn, nhưng trong môi trường nhân tạo như đèn diệt khuẩn UV, loại tia này có thể gây:

• Bỏng da và mắt nghiêm trọng khi tiếp xúc trực tiếp
• Tổn thương giác mạc và có thể dẫn đến mù lòa tạm thời

2.5. Ảnh hưởng lên vật liệu điện mặt trời

Tác hại của tia UV không chỉ giới hạn ở con người mà còn ảnh hưởng đến thiết bị công nghệ. Tia UV làm suy giảm hiệu suất của tấm pin mặt trời theo thời gian, gây ra hiện tượng PID (Potential Induced Degradation) và làm giảm tuổi thọ của hệ thống năng lượng mặt trời.

3. Lợi ích của tia UVB với sức khỏe

Mặc dù có những tác hại của tia UVB, nó vẫn đóng vai trò quan trọng và mang lại nhiều lợi ích đáng kể cho sức khỏe con người khi được tiếp xúc ở liều lượng hợp lý.

3.1. Thúc đẩy tổng hợp vitamin D

Bất chấp nhiều tác hại, tia UVB mang lại lợi ích quan trọng nhất là kích thích quá trình tổng hợp vitamin D trong da. Khi tia cực tím UVB chiếu vào da, 7-dehydrocholesterol được chuyển đổi thành vitamin D3 (cholecalciferol).

Quá trình này chỉ xảy ra với tia UVB có bước sóng 315 – 280 nm, và hiệu quả cao nhất khi chỉ số UV từ 3 trở lên. Chỉ cần phơi nắng 10-15 phút mỗi ngày là đủ để cơ thể sản xuất lượng vitamin D cần thiết.

3.2. Lợi ích vitamin D với xương và miễn dịch

Vitamin D được tổng hợp từ tác hại của tia UV loại UVB đóng vai trò thiết yếu trong:

• Hấp thu canxi và phospho từ đường ruột, giúp xương chắc khỏe
• Điều hòa hệ miễn dịch, tăng khả năng chống lại các bệnh tự miễn
• Hỗ trợ chức năng cơ bắp và giảm nguy cơ té ngã ở người cao tuổi
• Duy trì sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ một số bệnh mãn tính

3.3. Ứng dụng y học của tia UVB trong điều trị bệnh da liễu

Tia UVB được ứng dụng rộng rãi trong y học để điều trị các bệnh da liễu mãn tính:

• Điều trị bệnh vẩy nến (psoriasis) bằng liệu pháp UV có kiểm soát
• Hỗ trợ điều trị viêm da cơ địa (eczema) và bệnh da trắng bệch (vitiligo)
• Giảm viêm da và ngứa ngáy trong một số bệnh lý da khác

Tuy nhiên, việc sử dụng tia cực tím trong y học phải được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

4. Các câu hỏi thường gặp

Để hiểu rõ hơn về tia cực tím và cách tự bảo vệ, bạn có thể tham khảo những câu hỏi thường gặp dưới đây.

Khi nào tia UV mạnh nhất?

Tia cực tím thường mạnh nhất vào khoảng giữa trưa, từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều. Đây là thời điểm mặt trời ở vị trí cao nhất trên bầu trời và chiếu thẳng xuống Trái Đất, khiến bức xạ UV đạt cường độ tối đa. Vào mùa hè, khi mặt trời chiếu lâu hơn, cường độ tia UV cũng cao hơn đáng kể.

Tia UV có phản xạ và xuyên qua vật thể không?

Có, tia UV có khả năng phản xạ và xuyên qua một số vật thể.

• Phản xạ: Tia UV có thể phản xạ mạnh từ các bề mặt sáng, chẳng hạn như cát, nước, tuyết hoặc bê tông. Do đó, bạn vẫn có thể bị cháy nắng ngay cả khi ngồi dưới ô.
• Xuyên qua: Tia UVA có khả năng xuyên qua kính cửa sổ và mây. Điều này có nghĩa là da bạn vẫn có thể bị lão hóa do UVA ngay cả khi trời nhiều mây hoặc khi bạn ngồi trong ô tô, trong nhà. Tuy nhiên, tia UVB lại bị cản lại phần lớn bởi kính và mây.

Có bị ảnh hưởng tia UV khi ở trong nhà không?

Có. Bạn vẫn có thể bị ảnh hưởng bởi tia UVA ngay cả khi ở trong nhà, đặc biệt là khi ngồi gần cửa sổ. Mặc dù tường và kính có thể cản được gần hết tia UVB (nguyên nhân gây cháy nắng), nhưng chúng lại không cản được hoàn toàn tia UVA (nguyên nhân gây lão hóa da và sạm nám).

Chính vì vậy, tia cực tím là một yếu tố môi trường vừa có lợi vừa có hại đối với sức khỏe con người. Hiểu rõ về tác hại của tia UV và tia UVB giúp chúng ta áp dụng các biện pháp bảo vệ phù hợp, đồng thời tận dụng được những lợi ích tích cực mà chúng mang lại. 

Hãy trang bị kiến thức và sử dụng các sản phẩm chống nắng chất lượng để bảo vệ làn da khỏi tia cực tím có hại. 

Cùng DAT Group, hãy chủ động bảo vệ làn da và sức khỏe của bạn trước tác động của tia UV để tận dụng tối đa lợi ích mà nó mang lại, liên hệ chúng tôi qua site https://datsolar.com/ ngay hôm nay. 

Nguồn tham khảo: 

[1] (Khanh, 2024)